ملاحظات برنامه‌ریزی، حقوقی و مالکیتی در فرایند احداث فضاهای زیرزمینی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی دانشگاه جامع امام حسین(ع)

2 دکترای تخصصی ژئوتکنیک؛ انجمن تونل ایران

3 دانشجوی دکترای شهرسازی؛ دانشگاه هنر اسلامی تبریز

چکیده

در فرآیند برنامه­ریزی برای احداث فضاهای زیرزمینی شهری، توجه به حقوق خصوصی و عمومی امری ضروری بوده و از اهمیت ویژه­ای برخوردار است. بی­توجهی به حقوق عوامل ذی­نفع، موثر و نقش­پرداز در احداث این فضاها می­تواند به بی­عدالتی، نارضایتی مالکین و عدم موفقیتدر کاربری این فضاها منجر شود. تعیین دقیق مرز مالکیت فضاهای زیرسطحی در کشورها و مناطق مختلف دنیا متفاوت است. هدف این مقاله تبیین اهمیت، ضرورت و ملاحظات حقوقی، مالکیتی و تحقق­پذیری فضاهای زیرسطحی در کلان­شهرها است که به روش تحقیق تحلیلی با استفاده از اسناد و مدارک کتابخانه­ای، تطبیقی با بهره­گیری از نتایج پژوهش و تحقیق انجمن بین­المللی تونل (ITA) و مطالعات صورت گرفته در سطح تهران انجام شده است. در این مقاله پس از مروری تحلیلی بر ضرورت­های استفاده از فضاهای زیرسطحی، به فرآیند برنامه­ریزی و جنبه­های مختلفی که در طراحی این فضاها باید مورد نظر باشد اشاره می­شود.در ادامه قوانین و ملاحظات حقوقی و مالکیتی موجود برخی کشورها برای احداث و توسعه فضاهای زیر سطحی بررسی و با هم مقایسه می­شوند و به طور خاص به وضعیت قوانین و مقررات کشور ایران پرداخته و در جهت تدوین و تبیین آنها نتیجه­گیری و پیشنهاداتی ارایه می­شود. بررسی­های انجام شده نشان می‌دهد الگوی جامعی که توانسته باشد همه مسایل مرتبط با احداث و بهره­برداری از این فضاها را حل کرده باشد وجود ندارد و هر کشوری متناسب با دیدگاه­های اقتصادی و اجتماعی خود مقرراتی را وضع نموده است. در ایران با توجه به نیاز مبرم به استفاده از زیر سطح زمین در کلان­شهرها و بار حقوقی و چالش مالکیتی که احداث این فضاها به ویژه عدم رعایت حریم آنها می­تواند برای مدیریت شهری و مالکین خصوصی ایجاد کند، و همچنین نگرش­های مختلفی که در سطح تصمیم گیران در رابطه با حدود مالکیت وجود دارد، ضروری است با نگاه ویژه به این طرح­ها از جانب نهادهای قانون­گذار، نسبت به شفاف سازی و وضع قوانین مورد نیاز برای اجرا، بهره­برداری و نگهداری آنها گام اساسی برداشته شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


[1]      سیامک هاشمی، 1392، درخشش تمدن در اعماق زمین (مروری بر سازه­های زیرزمینی ایران - از گذشته تا کنون)، نشر شادرنگ، تهران.
[2]      UN Report, 2014, “World’s population incrisingly urban with more than half living in urban areas”, Revision of the World Urbanization Prospects, accessed November 2014 at: www.un.org/en/development/desa/news/population/world-urbanization-prospects-2014.html 
[3]       ITA, 2000, "Planning and Mapping of Underground Space – An Overview", Report of International Tunnelling Association Working Group No. 4, Tunnelling and Underground Space Technology, Vol. 15, No. 3, pp. 271-286.
[4]       Sterling, R.L., and Godard, J.P., 2000, "Geoengineering considerations in the optimum use of underground space", GeoEng 2000: an International Conference on Geotechnical and Geological Engineering, Melbourne, Australia, Vol. 1, pp. 708-720.
[5]       Rönkä, K., Ritola, J, and Rauhala, K., 1998, "Underground space in land-use planning", Tunnelling  and Underground Space Technology, Vol. 13, Issue 1, pp. 39-49.
[6]       ITA, 1987, “Examples of Benefit Methods for Underground Urban Public Transportaion Systems”, Report of International Tunnelling Association Working Group 10, Tunnelling  and Underground Space Technology, Vol. 2, No. 1, pp. 5-54.
[7]      مهندسین مشاور فجر توسعه، 1388، طرح مطالعاتی استفاده از فضاهای زیرسطحی در شهر تهران، پنج جلد (گزارش مرحله اول، مبانی نظری - گزارش مرحله دوم، مطالعات راهبردی - گزارش مرحله سوم، چشم انداز نهایی اهداف و سیاست های خارجی - گزارش مرحله چهارم، ارائه طرح­های مفهومی - گزارش مرحله پنجم، خلاصه گزارش؛ سازمان مشاور فنی و مهندسی شهر تهران – معاونت فنی و عمرانی شهرداری تهران.
[8]      Saari, K., 1998, The rock engineering alternative, Finnish Tunnelling Association, Espoo: Technical Research Center of Finland, pp 18-27.
[9]      ITA, 1991, "Legal and Administrative Issues in Underground Space Use: a Preliminary Survey of ITA Member Nations", Prepared by the Underground Space Center, University of Minnesota, for the ITA Working Group on Subsurface Planning , Tunnelling and Underground Space Technology, Vol. 6, No. 2, pp. 191-209.
[10]  Thomas, W. A., 1979, "Ownership of subterranean space", Underground Space, Vol. 3, Issue 4, pp. 155-163.
[11]  C. Aydin, Cevdet,2008,“Usage of Underground Space for 3D Cadastre Purposes and Related Problems in Turkey”, Sensors 2008, 8, 6972-6983; DOI: 10.3390/s8116972 , www.mdpi.com/journal/sensors,pp 6972-6983.
[12]  TAN Liat Choon, Khadijah Binti Hussin, 2011, “Property formation-Change in land related legal document”, International Journal of Geomatics and Geosciences, Volume 2, No 2, 2011, pp 555-567.
[13]   جهانگیر منصور،"قوانین و مقررات مربوط به شهر و شهرداری"، تهران، نشر دیدار، چاپ پانزدهم، 1386.
[14]   نصرالله قهرمانی، 1384، "مطالعه تطبیقی چگونگی رفع تعارض اصل تسلیط با قاعده لا ضرر"، نشریه کانون وکلا، شماره 188 و 189، بهار و تابستان 1384، صص 113 تا 126.
[15] امام خمینی(ره)، استفتائات؛ ج 2، ص 587.